بررسی نظریۀ اصولیِ اجتماع امر و نهی در فقه

 

🔻بررسی نظریه اصولیِ اجتماع امر و نهی در فقه؛ از نگاه استاد معظم دکتر سید صائب هاشمی نسب حفظه الله تعالی

استاد معظم دکتر هاشمی نسب، در زمینه نظریه «اجتماع امر و نهی» و آثار آن در فقه، دیدگاه‌های قابل توجهی ارائه داده‌اند.
ایشان بر این باورند که در موارد خاص می‌توان بین امر و نهی جمع کرده و از معضلات فقهی رهایی یافت.
یکی از مثال‌های مشهور که در این راستا به آن اشاره می‌شود، موضوع خواندن نماز در لباس غصبی است.
در این مقاله قصد داریم نگاهی عمیق به نظریه اجتماع امر و نهی در اندیشه‌های استاد هاشمی نسب بیندازیم و استدلال‌های ایشان را بررسی کنیم.

▪️ مفهوم اجتماع امر و نهی

اجتماع امر و نهی به معنای وجود همزمان یک دستور و یک منع است.
این مفهوم به طور عمده در مباحث اصول فقه و در تشخیص مصادیق فقهی اهمیت دارد. به عبارت دیگر، آیا ممکن است همزمان بر انجام یک عمل امر شده و از آن نیز نهی شود؟
این پرسش از دیرباز مورد بحث فقهاء عظام و اصولیون قرار گرفته و هر یک به نحوی سعی در تبیین و توجیه این حالت داشته‌اند.

استاد هاشمی نسب در درس خارج فقه خود به این موضوع پرداخته و به استناد ادله شرع، قائل به این هستند که اجتماع این دو مفهوم در موارد خاص ممکن و به دور از مشکل است.
ایشان در بیان خود به موضوعاتی می‌پردازند که در آن‌ها عمل به تکلیف واجب موجب محرومیت از فرایض دیگر نمی‌شود، حتی اگر در صورتی خاص تحت شرایطی قرار گیرد که ممکن باشد عملی که انجام می‌شود، از مصادیق عمل حرام نیز باشد.

▪️ خواندن نماز در لباس غصبی

یکی از مثال‌های محوری که استاد هاشمی نسب به آن اشاره می‌کنند، نماز خواندن در لباس غصبی است.
از نظر فقهی، نماز واجب‌ترین عمل عبادی است که بر هر مسلمانی فرض است.
در عین حال، پوشیدن لباس غصبی از نظر شرعی نهی شده و عملی حرام محسوب می‌شود.
با این حال، استاد هاشمی نسب استدلال می‌کنند که انسان نمی‌تواند از خواندن نماز به عنوان یک واجب، حتی در حال پوشیدن لباس غصبی، محروم گردد.

ایشان می‌فرمایند که در مقام عمل، باید به تکلیف واجب توجه کرد و نماز به عنوان یک فریضه دارای اهمیت بسیای است که انسان را ملزم به انجام آن می‌سازد.
بدین ترتیب، اگر لباس نمازگزار غصبی باشد ، به دلیل وجوب نماز، انسان نمی‌تواند از این فریضه محروم گردد.
این نشان‌دهنده جمع ممکن بین امر و نهی است که استاد هاشمی نسب به آن اعتقاد دارند.

▪️ دلایل نظریه

استدلال‌های استاد هاشمی نسب در این زمینه مبتنی بر چند محور اصلی است:

1. ضرورت انجام واجبات: با توجه به اینکه فرایض دینی باید توسط مسلمانان انجام شود، نمی‌توان افراد را به بهانه‌ی عدم شرایط ایده آل از انجام آن‌ها محروم کرد.

2. تشخیص اولویت‌ها: در صورت تضاد بین واجب و حرام، در بسیاری موارد، واجب بر حرام تقدم می‌یابد.
این نکته به ویژه در مواردی که انجام عمل مورد نظر به حفظ و تقویت ایمان و ارتباط مسلمان با خداوند کمک می‌کند، نمایان‌تر است.

3. قواعد فقهی: اصول فقه برخی قواعد را مطرح می‌کنند که در این شرایط می‌توان از آن‌ها بهره برد، به‌ویژه قواعدی چون «الواجب لا یسقط بالحرام» (واجب به واسطه حرام ساقط نمی‌شود) که از استدلال‌های متداول در این زمینه به شمار می‌رود.

▪️ نتیجه‌گیری

نظریه استاد معظم دکتر سید صائب هاشمی نسب حفظه الله تعالی، با تأکید بر مفهوم اجتماع امر و نهی و تأکید بر وجود اولویت‌های شرعی، دیدگاه جدیدی را در حیطه فقه اسلامی ارائه می‌دهد. ایشان با ارائه مثال‌های واقعی، از جمله نماز خواندن در لباس غصبی، نشان می‌دهند که چگونه می‌توان در موقعیت‌های دشوار اصول دینی را به شکلی متوازن و منطقی به کار بست.
با این تفاسیر، نظریه استاد هاشمی نسب نه تنها بُعد جدیدی به مباحث فقهی اضافه می‌کند بلکه می‌تواند راهگشای حل معضلات جدی در تعاملات فقهی معاصر باشد.

#نوآوری
#نوآوری_در_فقه
#علامه_محقق_دکتر_هاشمی_نسب

🆔 https://t.me/Norshariat

استفتاء درباره ی حجیت اقامه نماز عید غدیر

#استفتائات
#نماز_جماعت_عید_غدیر

🔻سوال:

به نام خدا
محضر سید جلیل القدر استاد معظم آقای دکتر هاشمی نسب دامت برکاته ، سلام علیکم
۱. بطور استدلالی بفرمایید آیا اقامه نماز عید غدیر جایز است ؟
۲. آیا این نماز را میتوان به جماعت اقامه نمود یا نه ؟

🔻 جواب:

هوالعزیز؛
سلام علیکم و رحمة الله

ابتدا باید متوجه بود که جواب حقیر به سوالات مطرحه فقط استدلالی بوده و هیچ وجه فتوایی ندارد.

در استحباب نماز عید غدیر، بین فقهای امامیه هیچ شکی وجود ندارد و همگی بر آن متفق القولند.
موید این کلام ، بیانات علمای عظام مانند مرحوم شیخ مفید ، ابوالصلاح حلبی ، شیخ طوسی ، قاضی ابن براج ، ابن زهره ، سلار ، علامه حلی ، شهید اول مقدس اردبیلی ، محقق کرکی ، مرحوم نراقی و صاحب جواهر سلام الله علیهم اجمعین است.

اما اختلاف نظر بر سر اقامه نماز عید غدیر به جماعت است.

▪️در روز عید غدیر خم ، پیش از ظهر و پیش از خطبه غدیر مولانا نبی اکرم صلی‌الله علیه و آله نمازی را به جماعت اقامه کردند .
حضرت امیرالمومنین علیه السلام هم این نماز را به جماعت اقامه کردند و فرمودند «أَمَرَنی بذلک رسول الله» صلی الله علیه و آله
که قطعا فعل حضرات معصومین علیهم السلام برای ما حجت است.

▪️عالم جلیل القدر مرحوم شیخ مفید رحمه الله در کتاب مقنعه نقل کرده اند که حضرت نبی اکرم صلی‌الله علیه و آله امر فرمودند تا مردم برای جماعت در آن روز جمع شوند؛ یُنادى بالصَّلاةِ جَامِعَةً ، فَاجْتَمَعَ سَائِرُ مَنْ کَانَ مَعَهُ مِنَ الحَاجِ وَ مَنْ تَبِعَهُم .... وَاجْتَمَعَ جُمْهُورُ أُمَّتِه، فَصَلَّى رَکْعَتَین، ثُمَّ رَقَى الْمِنْبَر....
و حضرت نبی اکرم صلی‌الله علیه و آله دستور به نماز جماعتی با عنوان « الصلاة جامعة» دادند.
این نظر آنقدر در نزد مرحوم شیخ مفید متقن و قاطع بوده است که در میدان بغداد با هزاران نفر از مردم ( شیعه و سنی ) این نماز را اقامه فرمودند.

نکته ی قابل توجه این است که نماز مورد بحث فاقد اذانِ فرائض بوده و در روز غدیر هم در قبل از زوال اقامه شده است و اینگونه صلوات مربوط به نمازهای مستحبی است.

▪️ اصولی کبیر ، محقق مدقق ، استاد فقهای عظام مرحوم آقا ضیاء عراقی نور الله مضجعه در شرح تبصره درباره اقامه نماز جماعت توسط مرحوم شیخ مفید قدس الله نفسه اینگونه فرمودند:
تشرع فی صلاة الغدیر...... صلی المفید هذه الصلاة فی میدان بغداد بالوف من الماس ، جماعت در نماز عید غدیر مشروع است ....  همانا که شیخ مفید این نماز را در میدان بغداد با هزاران نفر اقامه نمودند.

▪️مرحوم فقیه ابوالصلاح حلبی رحمه الله در کتاب خود «الکافی فی الفقه» فرموده اند:
و من وکید السنه اقتدائا برسول الله صلی الله علیه و آله ..... امام الجماعة ، از سنت های موکد جماعت در غدیر است ، زیرا در اجرای این برنامه اقتدا و تأسی به حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله است که با جماعت دو رکعت نماز در روز عید غدیر را اقامه فرمودند.

▪️ میشود درباب اصول فقه هم مباحثی را عرضه کرد ، اما به بیان همین مقدار از مباحث اکتفا میشود.
بنابراین باید گفت که اقامه نماز جماعت در روز عید غدیر مشروع است و جدای از استحباب ، حداقل از باب رجاء بلامانع است.

۱۷ ذی الحجة الحرام ۱۴۴۵
أقّل الخلیقه
السید صائب الهاشمی الطباطبائی الجیلانی
عفی الله عن جرائمه و آثامه

🆔 https://t.me/Norshariat

استفتاء یکی از افاضل حوزه علمیه ، درباره ی برپایی حکومت در عصر غیبت

#استفتائات 

🔸 سوال:

سلام و درود به محضر سیدنا استاد ، مجتهد مدقق آقای دکتر هاشمی نسب دامت برکاته ، از جنابعالی سوالی داشتم در باب برپایی حکومت اسلامی در عصر غیبت و توضیح بیشتر درباره ی احادیث مربوط به مذمت تشکیل حکومت اسلامی توسط غیر معصوم علیه السلام. پیشاپیش از حسن توجه شما سپاسگزارم، و برای شما از خداوند منان توفیق روزافزون و برای حوزه های علمیه دوام  و استقلال را خواستارم. 
سید رضا علوی

🔹 جواب:

سلام علیکم و رحمة الله 

ابتدائاً باید عرضه بداریم که ما قائلیم حکومت اسلامی فقط با وجود معصوم علیهم السلام برپا میشود و نوع حکومت هایی که بعضی از ممالک اسلامی برپا میکنند، حکومتیست بر پایه احکام اسلام ، نه حکومت اسلامی.

حکومت هایی که مردم مسلمان بر پایه احکام اسلام برپا میکنند ، مصداق آن احادیث شریفه ای که حضرات معصومین علیهم‌السلام آنها را قبل از قیام حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف مصداق حکومت غاصب معرفی نموده اند نیستند.
بله اگر بطور تامه ادعای برپایی حکومت اسلامی را داشته باشند این مصادیق بر آنها سوار میشود، چراکه احکام حکومت اسلامی شرعاً بر آنها مترتب نمیشود و ادعای گزافه آنها قطعا مذموم است و بر علمای اسلام لازم است که با این توهمات مقابله کنند.

ثانیاً؛ ما بطور کلی برپایی اینگونه حکومت ها را مصداق احادیث مورد ذم نمیدانیم.
چراکه احیاء و استقرار احکام دین و مذهب بوسیله حکومتی بر مبنای احکام خداوند، امریست عقلایی و احادیث اهل بیت علیهم السلام هم موید کلام ماست.
در صحیفه شریفه سجادیه، وسائل الشیعه و یا مستدرک الوسائل آمده است که حضرت جعفر بن محمد امام صادق علیه‌السلام فرمودند :
ما خَرجَ و لا یَخرُجُ مِنّا أهلَ البیتِ إلى قیامِ قائمِنا أحَدٌ لِیَدْفعَ ظُلما أو یَنْعَشَ حقّا إلاّ اصطَلَمَتْهُ البَلِیّةُ ، و کانَ قِیامُهُ زِیادةً فی مَکْروهِنا و شَیْعَتِنا

اگر محققان و پژوهشگران توجه لازم را به این روایت داشته باشند ، قطعا التفات بیشتری نسبت به این موضوع پیدا می‌کنند.

اولاً؛ کلام ایشان اشاره ایست به قیام زید بن علی و فرزندشان یحیی ، یعنی در زمان حضور امام معصوم علیه السلام.

ثانیاً؛نهی ایشان بواسطه ی مصائب و مصیبت‌هاییست که بواسطه برپایی اینگونه قیام ها بر تشیع واقع می‌شود و باعث تلف شدن نفوس و اموال اهل تشیع می گردد.

پس باید نتیجه گرفت، حکومت اسلامی فقط محصور در زمان حضور معصوم علیهم السلام است و حکومت های ممالک اسلامی حداکثر بر مبنای احکام اسلام هستند.
ثانیاً؛ این نوع حکومت ها ، مصداق احادیثِ مذمت قیام قبل از ظهور حضرت امام زمان روحی له الفداه نمیشوند.

أقّل الخلیقه 
السید صائب الهاشمی الطباطبائی الجیلانی

 

#برپایی_حکومت_در_عصر_غیبت

 

قاعده ی لاضرر بحثی فقهی است یا اصولی ؟

شهادت ثالثه یکی از شعائر اصلی مذهب شیعه

 

💠 شهادت ثالثه یکی از شعائر اصلی مذهب شیعه 

🔻یکی از دلائل شیعه بر مشروعیت شهادت ثالثه حفظ شعائر دینی و مذهب است؛ برای روشن شدن مطلب بحث شعائر از منظر لغت وشرع وکتاب بررسی میکنیم اصلاً شعائر به چه معناست و شعار به چه می‌گویند! 
مسئله دوم این است که آیا حفظ شعائر واجب است یا خیر. مسئله سوم این است که شهادت ثالثه از مصادیق شعائر اسلامی هست یا خیر. در رابطه با بخش اول باید بگوییم شعار از نظر لغت به معنای علامت است.

✍جوهری می‌نویسد:
و المَشَاعِرُ: الحواسُّ.. الشِّعَارُ: ما وَلِىَ الجسدَ من الثیاب..و شِعَارُ القوم فى الحرب: عَلَامَتُهُمْ لیعرفَ بعضُهم بعضا.

🔹شعار به معنای حواس است. 
شعار بدن عبارت از لباس‌هایی است که بدن را می‌پوشاند.و شعار هر قومی در جنگ به معنای علامت و پرچمی است که اعضای این سپاه یکدیگر را بشناسند.
📗📔نام کتاب : الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیة ، الجوهری، جلد : 2  صفحه : 699

✍ ازهری مینویسد:
شَعَائِر الله یُعنَى بهَا جَمِیع متعبَّدات الله الَّتِی أشعرَها الله، أَی جعلهَا أعلاماً لنا،

🔹شعائر الهی تعبدیاتی است که خداوند عالم آن‌ها را برای ما نشانه و علامت قرار داده است.
📗📔نام کتاب : تهذیب اللغة، الأزهری،  جلد : 1  صفحه : 266

❓❕سوال آیا شهادت ثالثه از شعائر دینی و مذهبی هست یا خیر؟؟علمای شیعه از جمله حضرت آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خوئی و حضرت آیت الله العظمی شیخ جواد تبریزی و همچنین حضرت آیت الله العظمی سیدمحسن حکیم ، شهادت ثالثه را یکی از شعائر بزرگ شیعه و از بارزترین رموز تشیع دانسته اند که ترک آن جایز نیست.

✍ آیت الله العظمی تبریزی میفرمایند:
الشهادة الثالثة فی الأذان صارت شعاراً للشیعة ویجب حفظ شعار الشیعة لتبلیغ الأمر بالوصایة للناس

🔸 امروزه شهادت ثالثه یکی از شعارهای شیعه محسوب می‌شود و واجب است این شعار برای تبلیغ امر وصایت حفظ شود، همان طور که شهادت بر رسالت تبلیغ رسالت است.
📗📔نام کتاب : الأنوار الإلهیة فی المسائل العقائدیة نویسنده : المیرزا جواد التبریزی    جلد : 1  صفحه : 139

✍ همچنین حضرت آیت الله العظمی سید ابوالقاسم خوئی مینویسند:
وقد أصبحت فی هذه الأعصار من أجلی أنحاء الشعار وأبرز رموز التشیع وشعایر مذهب الفرقة الناجیة فهی إذا أمر مرغوب فیه شرعاً وراجح قطعاً فی الأذان وغیره

🔸 شهادت ثالثه در این اثر جدید یکی از واضح‌ترین انواع شعائر شیعه و بارزترین رمز شیعه شناخته شده است.شهادت ثالثه یکی از شعائر مذهب فرقه ناجیه است.این امر، امری است مورد تأیید شرعی و در اذان یا غیر اذان راجح است.
📗📔نام کتاب : کتاب الصلاة نویسنده : الخوئی، السید أبوالقاسم   صفحه : 260

✍ حضرت آیت الله العظمی سید محسن حکیم میگویند:
در عصر ما شهادت ثالثه از شعائر ایمان و رمز تشبیع است و از این جهت هم رجحان شرعی دارد، و گاهی گفتن آن واجب می شود ولی نه به قصد جزئیت... زیرا حضرات شیخ طوسی، علامه (حلی)، و شهید و غیر آن‌ها شهادت داده‌اند به اینکه احادیثی در این زمینه وارد شده است.
📗📔نام کتاب : مستمسک العروة الوثقى نویسنده : الحکیم، السید محسن    جلد : 5  صفحه : 545

🔺 در قرآن صفا و مروه از شعائر الله محسوب شده است[سوره بقره آیه158] علت اینکه خداوندفرموده صفا و مروه از شعائر الله است، هرکسی حج بیت را انجام داد و طواف کرد یا عمره انجام داد اشکالی ندارد که بین صفا و مروه هم سعی را انجام داده باشداین است که جاهلیت بین کوه مروه و کوه صفا سعی می‌کردند. مسلمانان تصور می‌کردند این عمل یکی ازویژگی‌های زمان جاهلیت است و اسلام آن را برداشته است. درنتیجه شعار از نظر لغت عبارت است از چیزی که به عنوان پرچم دین یا نشانه‌های دین به حساب بیاید.وقتی می‌گوییم فلان چیز از شعائر حج است به معنای این است که از مناسک و علائم حج است.شعار نشانه‌ای از فرهنگ قومی است که می‌خواهند قیام کنند، امری را تأیید یا آن را محکوم کنند شعار به معنای دین، شعار به معنای تعبدات شاخص یک دین و شعار به معنای نشانه‌های عمده دینی است. یک مسلمان از غیر مسلمان یا یهودی از مسیحی و همدیگر شناخته می‌شود.به عنوان مثال دست بسته نماز خواندن به شعار اهل سنت و دست باز نماز خواندن به شعار شیعه تبدیل شده است. نکته دیگر باتوجه به روایت حضرت ثامن الحجج، امام رضا(علیه السلام) که فرمودند: رحم الله عبدا احیا امرنا خدا رحمت کند بنده‌ای را که امر ما را احیا کند یکی از اموری که در اینجا می‌توانیم استدلال کنیم شهادت ثالثه شهادت بر ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام است. 
شهادت ثالثه از اوامر اهل بیت علیهم السلام است.
اجرای اوامر اهل بیت مرضی اهل بیت علیهم السلام است.
بنابراین شهادت ثالثه از مصادیق شعائر اسلامیست و گفتنش واجب شرعی ست.

🔖برشی از مباحث فقهی استاد محقق دکتر سید صائب هاشمی نسب