ولایت امیر المومنین علی (علیه السلام ): تجلی توحید و ضرورت ایمان
شارح حدیث: استاد معظم سید صائب هاشمی نسب«دام ظله»
حدیث نبوی منقول از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) که می‌فرمایند: "یا علی! من جحد ولایتک جحد الله ربوبیته" (ای علی! هر کس ولایت تو را انکار کند، ربوبیت خداوند را انکار کرده است) از جمله روایاتی است که همواره مورد بحث و بررسی اندیشمندان و متکلمان اسلامی بوده است. این حدیث، با تأکید بر پیوند ناگسستنی بین ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) و توحید الهی، نقش بنیادین امامت را در درک صحیح از ذات و صفات باری تعالی و نیل به کمال معنوی گوشزد می‌کند. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف این حدیث شریف پرداخته و با استناد به آیات قرآن کریم، روایات معتبر، و استدلالات عقلی، به تبیین ارتباط وثیق ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) با توحید و ضرورت ایمان به آن در راستای تحقق عبودیت خالصانه می‌پردازیم.
درک مفهوم "ولایت" در این حدیث، کلید فهم ارتباط آن با توحید است. ولایت در لغت به معنای قرب، دوستی، سرپرستی و اختیار است. در اصطلاح اسلامی، ولایت، فراتر از یک دوستی ساده، به معنای پذیرش امام به عنوان راهنما، رهبر و الگوی تمام‌عیار در تمام شئون زندگی است. به عبارت دیگر، ولایت، پذیرش حاکمیت الهی از طریق نمایندگان منصوب او بر روی زمین است. این نمایندگان، کسانی هستند که به واسطه علم، عصمت و عدالت خود، قادر به تبیین صحیح دین، هدایت جامعه و اجرای احکام الهی هستند.
انکار ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) به معنای انکار امامت و در نتیجه، انکار هدایت الهی است. اگر خداوند متعال، بعد از رسول اکرم (صلی الله علیه وآله)، کسی را به عنوان راهنما و ولی تعیین نکرده باشد، پس چگونه می‌توان به درستی به دین عمل کرد و از گمراهی در امان ماند؟ اگر امامت و ولایت از ارکان دین نباشد، پس چرا خداوند در قرآن کریم، به اطاعت از "اولی الامر" (نساء: 59) امر فرموده است؟ این اولی الامر، کسانی جز امامان معصوم (علیهم السلام) نیستند که خداوند آنها را برای هدایت بندگانش برگزیده است.
از سوی دیگر، توحید، اساس و جوهره دین اسلام است. توحید به معنای یگانگی خداوند در ذات، صفات و افعال است. موحد واقعی، کسی است که تنها خدا را خالق، رازق و مدبر هستی می‌داند و تنها به او توکل و امید دارد. او در تمام شئون زندگی خود، تسلیم محض اراده الهی است و هیچ کس و هیچ چیز را شریک خداوند قرار نمی‌دهد.
ارتباط بین ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) و توحید، در این نکته نهفته است که ولایت، راهی برای شناخت صحیح خداوند و تحقق توحید ناب است. امام علی (علیه السلام) به عنوان مظهر اتم و اکمل صفات الهی، تجلی‌گاه توحید در عالم خلقت است. شناخت امام علی (علیه السلام) و پیروی از او، راهی است برای شناخت خداوند و دوری از شرک. امام علی (ع) در نهج البلاغه، خود را به عنوان "آیة الله الکبری" و "سبیل الله الواضح" معرفی می‌کند. این تعابیر نشان می‌دهد که امام علی (علیه السلام) نه تنها یک شخصیت تاریخی، بلکه یک نماد و علامت الهی است که هدایت‌گر به سوی حقیقت و توحید است.
انکار ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) در واقع، انکار این نماد و علامت الهی است. کسی که از پذیرش امام علی (علیه السلام) به عنوان راهنما و الگو سر باز می‌زند، در واقع از پذیرش هدایت الهی روی برمی‌گرداند. او با این کار، راه را بر خود برای شناخت صحیح خداوند و تحقق توحید ناب می‌بندد. انکار ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) به مثابه انکار نوری است که خداوند برای هدایت بندگانش فرستاده است. در این صورت، انسان در تاریکی جهل و گمراهی سرگردان می‌ماند و نمی‌تواند به حقیقت توحید دست یابد.
علاوه بر استدلالات عقلی، آیات قرآن کریم نیز بر اهمیت ولایت و نقش آن در تحقق توحید تأکید می‌کنند. آیه ولایت (مائده: 55) به صراحت، ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) را بعد از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) به عنوان امری الهی اعلام می‌کند. خداوند در این آیه می‌فرماید: "إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ" (سرپرست و دوست شما تنها خداست و پیامبر او و مؤمنانی که نماز را برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند). بر اساس روایات معتبر و تفاسیر شیعه و سنی، این آیه در شأن امام علی (علیه السلام) نازل شده است، زمانی که ایشان در حال رکوع، انگشتر خود را به فقیر بخشیدند. این آیه، ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) را به عنوان امری الهی و مکمل ولایت خداوند و رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) معرفی می‌کند.
آیه اکمال (مائده: 3) نیز اهمیت ولایت را در تکمیل دین و اتمام نعمت الهی نشان می‌دهد. خداوند در این آیه می‌فرماید: "الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً" (امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان دین برای شما پسندیدم). بر اساس روایات، این آیه در روز غدیر خم و پس از نصب امام علی (علیه السلام) به عنوان ولی و جانشین پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نازل شده است. این آیه نشان می‌دهد که دین اسلام بدون پذیرش ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) کامل نمی‌شود و نعمت الهی بر بندگان تمام نمی‌گردد.
در نتیجه، حدیث شریف "یا علی! من جحد ولایتک جحد الله ربوبیته" بیانگر ارتباط وثیق بین ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) و توحید الهی است. انکار ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) به معنای انکار امامت و در نتیجه، انکار هدایت الهی است. ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) راهی برای شناخت صحیح خداوند و تحقق توحید ناب است. آیات قرآن کریم نیز بر اهمیت ولایت و نقش آن در تکمیل دین و اتمام نعمت الهی تأکید می‌کنند. بنابراین، ایمان بهولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام)نه تنها یک اعتقاد شیعی، بلکه یک ضرورت برای تحقق عبودیت خالصانه و رسیدن به کمال معنوی است. پذیرش ولایت امیرالمومنین علی (علیه السلام) به معنای پذیرش حاکمیت الهی و تسلیم در برابر اراده او در تمام شئون زندگی است و این همان جوهره توحید و ایمان راستین است.